Mykotoksyny w zbożu: zagrożenia i strategie zarządzania w żywieniu indyków

Mykotoksyny – co to jest i dlaczego należy na nie uważać?

Powszechnym zagrożeniem zarówno dla zdrowia zwierząt, jak i ludzi są mykotoksyny. Co to za substancje i dlaczego stanowią tak poważne ryzyko? Mykotoksyny to niskocząsteczkowe, wtórne metabolity niektórych grzybów strzępkowych. Odkładają się w tkankach zwierząt rzeźnych skarmianych zanieczyszczoną paszą. Spośród około 400 znanych mykotoksyn, największe zagrożenie dla zdrowia stanowią aflatoksyny, ochratoksyny oraz mykotoksyny furazyjne – trichoteceny, zearalenon i fumonizyny.

Aflatoksyny produkowane są głównie przez grzyby pleśniowe z rodziny Aspergillus. Największe zagrożenie dla zdrowia stanowi aflatoksyna B1, wytwarzana przez A.flavus. W Polsce najczęściej skażone nią są produkty importowane z krajów o klimacie subtropikalnym i tropikalnym, zwłaszcza kukurydza i orzeszki ziemne.

Ochratoksyny powstają w wyniku działalności głównie Penicillium verrucosum, występującego w klimacie chłodnym i umiarkowanym oraz niektórych gatunków Aspergillus. Ochratoksyna A (OTA) jest najbardziej toksyczną formą tej mykotoksyny. W surowcach zbożowych, w naszych warunkach klimatycznych, OTA najczęściej występuje w pszenicy i życie.

Mykotoksyny fuzaryjne produkowane są przez różne gatunki grzybów z rodzaju Fusarium. Toksyny produkowane przez ten rodzaj pleśni odznaczają się odznaczają się wysoką patogennością i przyczyniają się do powstawania znacznych strat w sektorze rolniczym. Fusarium ssp. wytwarza kilkanaście różnych mykotoksyn, z których do najważniejszych należą trichoteceny, zearalenon oraz fumonizyny.

Mykotoksyny w paszach pojawiają się najczęściej wskutek porażenia zbóż patogenami grzybowymi podczas uprawy, a także ze względu na niewłaściwe przechowywanie ziarna. Na stopień skażenia surowców wpływają takie czynniki jak:

• warunki pogodowe panujące w okresie wegetacji,
• stosowane metody ochrony roślin,
• przygotowanie ziarna do przechowywania
• warunki magazynowania.

Wpływ mykotoksyn na zdrowie indyków

Indyki są szczególnie narażone na negatywne działanie mykotoksyn. Toksyny te najczęściej uszkadzają narządy takie jak: jelita, przewód pokarmowy, wątroba, nerki i płuca, a także układy nerwowy, odpornościowy i rozrodczy. Subkliniczne skutki zatrucia prowadzą do upośledzenia odporności, przewlekłej utraty wydajności, obniżenia potencjału genetycznego zwierząt i zmniejszenia rentowności produkcji. Zatrucia chroniczne powstają wskutek długotrwałego spożywania substancji  zawierającej mykotoksyny. Objawy często są niespecyficzne. Powszechność występowania mykotoksyn w materiałach zbożowych jest faktem. Należy pamiętać jednak, że jeśli skażenia nimi nie przekroczą dopuszczalnych przepisami poziomów, ich wpływ na zdrowie zwierząt będzie znikomy.

Mykotoksyny w kukurydzy, takie jak aflatoksyny uszkadzają komórki wątroby i upośledzają jej podstawowe funkcje. Negatywnie wpływają na układ pokarmowy oraz krwionośny. Badania wykazały, że podawanie indykom karmy skażonej aflatoksynami B1 może prowadzić do wystąpienia zmian w wątrobie, trzustce, śledzionie i bursach Fabrycjusza, a nawet ostatecznie w dużych dawkach do 100% śmiertelności indycząt po 12. tygodniach skarmiania.

Ochratoksyna A (OTA) jest najbardziej toksyczną formą ochratoksyny i wykazuje silne działanie uszkadzające nerki u wszystkich gatunków drobiu oraz przyczynia się do stłuszczenia wątroby. U ptaków dotkniętych zatruciem ochratoksyną stwierdza się utratę apetytu oraz pogorszenie wykorzystania paszy, biegunkę, upośledzenie jakości upierzenia, a także niezborność ruchów, anemię, zaburzenia krzepliwości krwi oraz osłabienie układu odpornościowego.

Badania wykazały, że podawanie fumonizyny B1 w dawce 300 ppm w dawce pokarmowej prowadzi do istotnego zmniejszenia pobierania paszy oraz obniżenia dobowych przyrostów masy ciała indyków o 30%.

Trichoteceny wykazują działanie toksyczne dla komórek nabłonkowych. Obserwuje się zmiany martwicowe głównie w nabłonku wyściełającym jamę dziobową, żołądek mięśniowy i gruczołowy oraz jelita na skutek działania tej mykotoksyny. Objawy u ptaków obejmują również zwiększoną podatność na infekcje bakteryjne, wywoływane m. in. przez Clostridium perfringens, prowadzące do martwiczego zapalenia jelit.

Diagnostyka i monitorowanie mykotoksyn

Badania zawartości mykotoksyn w środkach żywienia zwierząt mogą być wykonywane przy pomocy różnych metod analitycznych, w tym wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC), chromatografii gazowej (GC), testów immunoenzymatycznych (ELISA) oraz szybkich testów paskowych. Najpopularniejszymi i najszybszymi metodami wykrywania mykotoksyn, które nie wymagają rozbudowanego zaplecza laboratoryjnego, są testy paskowe oraz ELISA.

Regularne monitorowanie poziomu mykotoksyn w żywności dla indyków jest kluczowe ze względu na ich zdolność do wywoływania niespecyficznych objawów chorobowych, które mogą być mylone z innymi schorzeniami.

Strategie zapobiegania i zarządzania

Zapobieganie powstawaniu mykotoksyn wymaga kompleksowego podejścia obejmującego cały łańcuch produkcji żywności. Należy między innymi:

• stosować płodozmian
• regularnie usuwać resztki pożywienia
• stosować środki ochrony roślin według zaleceń
• regularnie czyścić i dezynfekować obiekty magazynowe

Optymalne warunki przechowywania, takie jak niskie temperatury i odpowiednia wilgotność, w połączeniu z dokładnym wysuszeniem ziarna po zbiorze, znacząco ograniczają ryzyko pojawienia się mykotoksyn w zbożu i kukurydzy.

Wprowadzenie sorbentów mykotoksyn do żywienia zwierząt stanowi obecnie jedną z kluczowych strategii minimalizujących negatywny wpływ tych toksyn. Sorbenty wykazują zdolność wiązania cząsteczek toksyn w przewodzie pokarmowym, uniemożliwiając ich wchłanianie do organizmu. Najczęściej stosowanymi sorbentami są związki nieorganiczne, takie jak glinki i glinokrzemiany oraz związki organiczne, w tym węgiel aktywny i węgiel drzewny pirolizowany.

Dodatki paszowe wspierające detoksykację organizmu, zawierające witaminę E, selen oraz probiotyki, pozwalają ograniczyć negatywne skutki oddziaływania mykotoksyn na organizmy. Minimalizują one uszkodzenie wątroby i układu pokarmowego oraz posiadają właściwości immunostymulujące. Dzięki nim hodowcy mogą efektywnie zarządzać ryzykiem związanym z mykotoksynami, przyczyniając się do poprawy zdrowia zwierząt i wydajności produkcji.

Żywienie indyków paszami o zminimalizowanej zawartości metabolitów pleśni ma kluczowe znaczenie dla zdrowotności stada i wyników produkcyjnych. Złożony łańcuch dostaw surowców wydatnie zwiększa ryzyko zanieczyszczenia pasz mykotoksynami. Z uwagi na ten fakt standardem jest wdrożenie skutecznego systemu zarządzania ryzykiem związanym z mykotoksynami. Powinien on rozpoczynać się od starannego wyboru wysokiej jakości surowców paszowych pochodzących z pewnego źródła. Regularne badanie surowców oraz mieszanek paszowych pod kątem skażenia mykotoksynami jest równie istotne. Innymi ważnymi elementami profilaktyki są stosowanie sorbentów mykotoksyn oraz dodatków paszowych wspierających detoksykację organizmu.